Antik Dönemden Günümüze Erciş Yerleşimleri

Giriş

Erciş, tarih öncesi dönemlerden günümüze kadar geniş bir zaman diliminde birçok medeniyetin izlerini taşıyan, zengin kültürel ve tarihi bir mirasa sahip nadide bir yerleşim yeridir. Bu makalede, Erciş ve çevresinde kurulan tarihi yerleşimlerin her birinin özgün özellikleri ve tarihsel önemi detaylı bir şekilde incelenmektedir.

1. Erken Demir Çağı'ndan Bir Yerleşim: Grekol

Erciş'in tarihi, M.Ö. 13. yüzyıla kadar uzanan Erken Demir Çağı'na dayanır. İlk adları "Subar" olan ve Hurriler tarafından kurulan Grekol, günümüzdeki adıyla bilinir. Eskiden "Kız Varvar" olarak adlandırılan bu bölge, çok sayıda bağımsız mahalleden oluşan karmaşık bir yerleşim düzenine sahiptir. Urartu döneminin sonrasında İskitlerin yerleştiği bu alan, tarihi dönüşümlerin ve kültürel etkileşimlerin somut bir örneğidir.

2. Urartu'nun İlk Başkenti: Arzaşkun

M.Ö. 900 yılında Kral Aramu tarafından kurulan Arzaşkun, Urartu uygarlığının ilk başkenti olarak önemli bir yer tutar. Zernaki Tepe'nin batısında yer alan bu eski şehir, iki odalı ve ön avlulu evler, dik kesişen cadde ve sokaklarla karakterize edilen, ızgara planlı bir yerleşim alanıdır. Bu antik şehir, Urartu döneminin sonrasında da kullanılmaya devam etmiş ve günümüzde arkeolojik çalışmalarla tarihin derinliklerine ışık tutmaktadır.

3. Roma ve Ermeni Mirası: Arceş

Doğu Roma (Bizans) döneminde, Roma Kalesi etrafında kurulan Arceş yerleşimi, günümüzde Karpuz Tepe olarak bilinir. Urfalı Mateos'un kayıtlarına göre, Arceş halkı Ermeni kökenlidir. 1045 yılında Selçuklular ve Bizans arasında yaşanan şiddetli savaşın merkezi olan bu bölge, tarihi olayların tanığıdır. Roma Kalesi, Selçuklu, Karakoyunlu ve Osmanlı dönemlerinde de önemini korumuş, ancak Rus işgali sırasında büyük zarar görmüştür.

4. Selçuklu Dönemi ve Erciş Kalesi

Selçuklu döneminde, Malazgirt Zaferi'nin ardından Kılıç Aslan tarafından inşa edilen Erciş Kalesi, o dönemin Erciş merkezidir. Kale içerisinde bin adet ev ve çeşitli yapılar bulunmakta olup, Karakoyunlu Türkmen Devleti'nin de merkezi haline gelmiştir. 1436'da Erciş'ten Tebriz'e taşınan başkentle birlikte önemini kaybetmiş, Van Gölü'nün 1841'deki taşkınıyla sular altında kalmıştır.

5. İlhanlılar Dönemi: Akmescit

Selçuklular döneminde kurulan Akmescit, İlhanlılar zamanında önem kazanmıştır. Olcayto Han ve Ebu Sait Bahadır Han dönemlerinde para basılan bu şehir, İlhanlı ülkesinin en zengin bölgelerinden biri olarak kabul edilir. Havuzbulak, Körbulak, Kollu, Ağırnas gibi mahalleleri bulunan Akmescit, 1514-1812 yılları arasındaki Osmanlı-İran savaşları sırasında harap olmuştur.

6. Argun Şah Pazarı: Moğol ve Türkmen Yerleşimi

Zilan Deresi Ilıca mevkii doğusunda yer alan Argun Şah Pazarı, İlhanlı Argun Han tarafından bir saray ve çevresinde gelişen bir yerleşim olarak kurulmuştur. Marco Polo'nun ziyaret ettiği ve Timur'un seferi sırasında uğradığı bu bölge, Orta Çağ tarihçileri tarafından "Nevşehir" olarak da anılmıştır.

7. Beylerkenti: Kümbet ve Petrolden Van Gölü'ne Uzanan Yerleşim

Vanyolu'nda yer alan Beylerkenti, büyük bir yerleşim birimi olmasına rağmen Erciş idari merkezi olmamıştır. Bu alan, kültürel ve tarihi açıdan önemli bir merkez olarak kalmıştır.

Sonuç

Erciş ve çevresindeki bu yerleşimler, bölgenin zengin ve çok katmanlı tarihinin bir yansımasıdır. Her bir yerleşim, farklı medeniyetlerin izlerini taşıyarak bölgenin tarihsel ve kültürel çeşitliliğine katkıda bulunmaktadır. Bu yerleşimler, günümüzde arkeolojik çalışmalar ve tarihi araştırmalar için değerli kaynaklar sunmaktadır.

---